كرونا و فرهنگ جدید زندگی-۱۲
قواعد قرنطینه بی ربط به كارگران
جاوید شو: شیوع ویروس كرونا فارغ از تغییر وضعیت هایی درونی زندگی كارگران، وضعیت های بیرونی را هم چنان تغییر داد كه برای خیلی از روزمزدها كاری برای انجام دادن نمانده بود... قواعد قرنطینه برای كارگران نیست.
خبرگزاری مهر، گروه فرهنگ: هر گزارشگر مطبوعاتی که بخواهد درباره وضعیت کارگران گزارشی شسته رفته و حتی المقدور کامل و کم نقص ارائه کند با یک «مشکل بی در رو» مواجه است؛ از یک سو چنین گزارشی نمی تواند وضعیت کارگران را در شرایط کنونی، به شکلی واقعی، اصیل و بنیادی بازنمایی کند، مگر اینکه اشاراتی به تاریخ پر افت و خیز طبقه کارگر لااقل در دویست سال اخیر داشته باشد و این برهه را در بستر بسط و توسعه اقتصاد سیاسی سرمایه داری مورد واکاوی قرار دهد؛ اما از طرف دیگر چنین کاری هر گزارشی را بعنوان یک متن ژورنالیستی از اعتبار می اندازد و آنرا به چیز دیگری بدل می کند؛ چیزی که هیچ مخاطبی در یک رسانه پیگیری اش نخواهد کرد.
تا جایی که به وضعیت کارگران روزمزد در دوران شیوع ویروس کرونا در ایران مربوط است، وضعیت به شکل عجیبی غم انگیز است. در پرونده «کرونا و فرهنگ جدید زندگی» تلاش شد تغییراتی که شیوع ویروس کرونا در صحنه و پهنه زندگی بطور کلی، و در عرصه های مختلف حیات اجتماعی و فرهنگی وارد آورده است، اشاراتی شود. در بعضی از عرصه ها تحولات یا به صورتی بود که با تغییراتی اندک در خط و مشی ها و راهکارهای رایج در دوران قبل از کرونا، می شد روال کلی را دست نخورده بجای خویش ابقاء کرد؛ باز دسته دیگری از تحولات به قسمی بودند که بنیادهای حیات اجتماعی و فرهنگی و اقتصادی و… را جابه جا نمی کردند، بلکه عموم تغییرات در سطوحی رقم می خوردند که نیازمند بازبینی در سبک زندگی بودند و در نهایت کلیت حیات آدمی با بحرانی بنیادین به مخاطره نمی افتاد.
اما بنظر می رسد برای کارگران آزاد، روزمزدها، دستفروش ها، کارگران مهاجر و بطور کلی پایین ترین سطوح کارگزاران جامعه ایرانی، تحولات دوران شیوع ویروس کرونا در زندگی آنها دیگر نه با تغییرات سطحی در راهکارهای تداوم حیات، و نه حتی با بازبینی در سبک زندگی قابل تبیین و حل و فصل نبوده و نیست. در وضعیت کارگران در زمانه کرونا ما با یک بحران مواجه بودیم که بطور قطع نه این گزارش، بلکه صدها گزارش دیگر از این دست هم نمی توانند گوشه ای از آن بحران را بازنمایی کند. بحرانی که بنیادهایش در همان تاریخ طبقه کارگر و اقتصاد سیاسی ای ریشه دارد که چند قرن است به روشی کاملاً «غیر ملموس» در حال بلعیدن و سرکوب بی حد و حصر این قشر است.
شیوع ویروس کرونا فارغ از تغییر وضعیت هایی درونی زندگی کارگران، وضعیت های بیرونی را هم چنان تغییر داد که برای خیلی از کارگران روزمزد کاری برای انجام دادن نمانده بود و موقعیت شغلی آنها با تهدید جدی روبرو شد فعلاً بیایید به همین اشاره اندک به آن تاریخ بسنده نماییم و تعریف کلاسیک «کارگر» با این صورت بندی را بپذیریم: «کارگر کسی است برای ادامه حیات خود، نیروی کار خودرا می فروشند». قشری که با معاوضه «نیروی کار» با «دستمزد» که باید بموقع به او برسد، نیازهای اولیه و اساسی حیاتش را پاسخ می گوید و تنها راه بقای خود را در این معاوضه که ابداً برایش سودمند نیست، می جوید. ذکر این نکته هم لازم است که با تحولات تکنیکی و بوروکراتیک به ویژه در ۵۰ سال اخیر دامنه این تعریف تا حد زیادی گسترده شده و ما با خیل عظیمی از کسانی مواجه ایم که شغل هایشان با عناوین دیگری خوانده می شود، ولی در واقع چیزی نیستند جز «کارگر».
اما از این بحث ها که بگذریم، با تعریفی که تا اینجا پذیرفته ایم، روشن است که چگونه شیوع ویروس کرونا در جامعه ایرانی بساط کارگران را به شکلی بحرانی و هولناک به هم زد و تداوم حیات روزمزدان را با دشواری غیرقابل توصیفی روبرو ساخت. وقتی از قرنطینه صحبت می شود - که در ایران نوع خودخواسته و بدون دخالت دولت آنرا شاهد بودیم - در واقع از چیزی سخن گفته می شود که یک کارگر روزمزد «نمی تواند» به آن پایبند باشد. شرط قرنطینه وجود نوعی دارایی (حقوق – دستمزد) است که باید برسد و این امکان را فراهم آورد تا کسی بدون نیاز به کار روزانه یا ماهانه و… بتواند در مدت زمان قرنطینه خودخواسته، از پس هزینه های معیشتش برآید؛ خواه این هزینه در چارچوب نوعی تعهد و قرارداد که کارفرما با کارگر منعقد می کند به او برسد، خواه بعنوان نوعی آب باریکه که نهادهای دولتی به مثابه حقوق و مزایا به کارمندانشان می دهند. بدیهی است که کارگران روزمزد و کسانی که در مدت زمان هایی اندک باید نیروی کارشان را بدون هیچ قرارداد و تعهدی رسمی با دستمزدهای اندک روزانه و ساعتی و… معاوضه کنند تا زنده بمانند، هیچکدام واجد شرط پیش گفته نیستند و در همین ابتدای کار مشخص است که قرنطینه برای این قشر محلی از اعراب ندارد و اینان مجبورند در شرایط اپیدمی یک ویروس مرگبار، درست مانند زمانی کار کنند که هیچ خبری از این ویروس و اپیدمی نبوده است. آنها مجبورند به سر کارهای موقت شان بروند و آن معاوضه دشوار و کم سود را به انجام برسانند تا ادامه حیات برایشان ممکن شود. این به معنای آن است که کارگران روزمزد برای زنده ماندن (برآیند معاوضه نیروی کار با دستمزد) باید به استقبال مرگ بروند.
اما بطور قطع این همه قضیه نیست، احساس نابرابری که بمراتب از خود نابرابری دردناک تر است، در این وضعیت فشار روانی بالایی را برای این قشر وارد می آورد که کمتر کسی از آن سخن می گوید؛ درک کامل این وضعیت تراژیک که کسانی در همجواری ما می توانند در شرایط بحرانی یک پاندومی جان خودرا با ماندن در خانه حفظ کنند ولی «ما نمی توانیم»، برای همه کسانی که در این دوران، در قرنطینه بوده اند (از جمله خود گزارشگر) غیرقابل تصور، بسیار دور از دسترس و شاید از محالات باشد.
اما این قضیه سوی دیگری هم دارد، یک کارگر روزمزد حاضر است همه این عواقب را بپذیرد، یعنی با قرار گرفتن در معرض واگیر یک بیماری کشنده قرار گیرد، قید سلامتی جسمی اش را بزند و با مواجهه آگاهانه و مستقیم با یک وضعیت عمیقاً نابرابر همه فشارهای روانی را به جان بخرد، ولی به شرط آنکه کاری برای انجام دادن بیابد و معاوضه مذکور انجام گیرد و بتواند حیات خود و خانواده اش را تضمین کند! کرونا برای کارگران امکان تداوم حیات را از این نظر هم بسیار محدود کرد.
به عبارت دیگر شیوع ویروس کرونا فارغ از تغییر وضعیت هایی درونی زندگی کارگران، وضعیت های بیرونی را هم چنان تغییر داد که برای خیلی از کارگران روزمزد کاری برای انجام دادن نمانده بود و موقعیت شغلی آنها با تهدید جدی روبرو شد. خیلی از پروژه های عمرانی متوقف گردید، فضاهای عمومی شلوغ برای کاسبی ها از رونق افتاد و بیشمار کارهای خرد و روزانه ای که خیلی از این کارگران در ازای اجرتی ناچیز متولی انجام آنها می شدند یک دفعه مسکوت و تعطیل شد. برای خیلی از آنها همه چیز وضعیتی برزخی پیدا کرده بود، وضعیتی معطل به معنای دقیق کلمه؛ «حالا چه خواهد شد؟» هاله ای از یاس و فضایی به آخر رسیده در حیات خیلی از آنها حاکم شد، بطوریکه یافتن بعضی از آنها برای سخن گفتن درباره این وضعیت و تدوین چنین گزارشی بسیار دشوار بود. طبیعی است که خیلی از کسانی که در این گزارش سخن گفته اند مایل نباشند هویتشان بطور کامل فاش شود. همین طور خیلی از آنها با نوعی خودسانسوری که برآمده از غرور و غیرت شان بود سخن می گفتند، به عبارتی آنها در مقابل یک گزارشگر همه چیز را فاش نمی کردند، اما از چهره ها و حرکت چشم ها، خنده های تلخ و گاهی بغض های فروخورده می شد بسیاری از ناگفته ها را هم خواند. آنچه در ادامه می آید فقط گفته هاست، ناگفته ها را باید مستقیماً و بی واسطه خواند! و این هم یکی دیگر از ناتوانی های یک گزارش رسانه ای درباب وضعیت قشر پردردی نظیر کارگران است.
«نیست بالاتر از سیاهی رنگ!»
«احمد» ۳۴ ساله و دارای لیسانس یکی از رشته های علوم انسانی است. او با وجود تلاش زیادی که برای استخدام در یک اداره و سازمان دولتی کرده، تابحال موفق نبوده و الان بعنوان یک نیروی پروژه ای در یک شرکت خصوصی کار خدماتی انجام می دهد. او همسر و یک فرزند خردسال دارد و می گوید به صورت ساعتی دستمزد می گیرد.
یک کارگر روزمزد: در همسایگی ما بسیاری بودند که مشتاقند ایام تعطیلی و قرنطینه ادامه پیدا کند و در امان باشند، اما برای من اصلاً این طور نبود. واقعاً خدا خدا می کردم هر چه زودتر به سر کارم برگردم برای احمد که مستأجر است دوره شیوع ویروس کرونا و معلق شدن کارش مساوی بود با دلهره ای که تا امروز هم ادامه داشته است. او می گوید «اگر همین روند ادامه پیدا کند، عملاً زندگی ام از هم می پاشد. اجاره بها را عقب انداختیم ولی تا کی می توان عقب انداخت؟ تازه خرج خانه و مایحتاج دوران قرنطینه هم هست». از او می خواهم به تغییرات کلانی که شیوع ویروس کرونا و قرنطینه خانگی در زندگی اش به وجود آورده اشاره کند، او توضیح می دهد: «اتفاقی که برای ما و دیگر کارگران امثال من افتاده چیزی فراتر از تغییر است، ما شدیداً خودرا بی پناه و مستاصل دیدیم. ما در این دوره فهمیدیم که چقدر بین دغدغه های ما و دیگرانی که تصور می کردیم مانند ما هستند تفاوت وجود دارد؛ مثلاً در همسایگی ما بسیاری بودند که مشتاقند ایام تعطیلی و قرنطینه ادامه پیدا کند و در امان باشند، اما برای من اصلاً این طور نبود. واقعاً خدا خدا می کردم هر چه زودتر به سر کارم برگردم».
می پرسم نگران خطراتی که در محیط کار و در راه رفتن به محل کارت تهدیدت می کند و ممکنست سلامتت را بطور جدی تهدید کند، نبود؟ احمد پاسخ می دهد: «مسئله همین است، وضعیت برای ما به شکلی پیش رفت که سلامتی اولویت دهم ما هم نبود. به همین خاطر می گویم بین دغدغه های من و خیلی از کسانی که در نزدیکی خودم می دیدیم و در تماس بودیم، تفاوت عمده وجود داشت. می دانید ما ناخودآگاه به این فکر می کردیم که بالاتر از سیاهی که رنگی نیست؛ نهایتاً می میریم، ولی خیلی از اتفاقاتی که ممکن بود در این وضعیت برای ما رخ دهد بسیار بدتر از مردن بود».
وقتی کارگران متحد شدند!
احمد توضیح بیشتری نمی دهد و شاید این طور صحیح تر باشد که بگویم نمی خواهم احمد توضیح بیشتری بدهد. برای آدم هایی مانند احمد احتمالاً بیکار شدن بدتر از مردن است و درک این وضعیت چندان برای ما راحت نیست. به سراغ یک کارگر ساختمانی به اسم «علی اصغر» رفتم. او اصالتاً مشهدی بود و چهره ای معصوم و خجالتی داشت. اعتماد به نفس کافی برای صحبت کردن نداشت و من هم اهتمام کردم سوالات شخصی از او نپرسم. فقط فهمیدم کمتر از دو سال است که در تهران کار می کند؛ گویا کارهای دیگری را هم امتحان کرده و نهایتاً چند ماهی بود که بعنوان کارگر فصلی در پروژه های ساختمانی کار می کرد. او می گوید «کرونا همه چیز ما را به هم ریخت. عملاً بیکار شدیم و کسی ما را برای کار ساختمانی نمی برد.»
از او می پرسم هزینه های زندگی را چه می کردید: می گوید «از جیب می خوردیم». می گویم «یعنی از پس اندازت استفاده می کردی؟» می گوید «بله، همان پس انداز». علی اصغر به نکته جالبی اشاره می کند که می توان آنرا بعنوان یک تغییر معنادار در دوره پساکرونا در نزد کارگران به یاد سپرد؛ می گوید: «ما کارگرها معمولاً هوای هم را داریم. به ویژه در این دوران که اوضاع برای همه سخت بود، بسیاری از بچه ها از هم خبر می گرفتند و مراقب بودند به کسی سخت نگذرد. یا مثلاً هر چه که دارند با هم قسمت کنند.»
می پرسم یعنی برخی از کارگرها وضعشان از بقیه بهتر است و به آنهایی که وضعشان خوب نیست کمک می کنند؟ علی اصغر جواب می دهد: نه که همیشه کمک کنند. وقتی کرونا آمد این طور شد. تازه وضع کارگرها خوب نیست، همه تقریباً در یک سطح هستند، ولی برخی کار بهتری به تورشان خورده، پول بهتری گرفته اند و پس انداز کرده اند، اینها حواسشان به بقیه بود، به کسانی که مثلاً چند وقت بود کار پیدا نکرده بودند». می گویم یعنی کرونا لااقل در میان خود کارگرها نوعی همدلی و همبستگی و اتحاد ایجاد کرد؟ علی اصغر تصدیق می کند و می گوید «خیلی».
بی رحمی زندگی طبقاتی!
«نرگس» تنها زن کارگری که حاضر شد به سوالات این گزارش پاسخ دهد، دارای مدرک لیسانس است و دو بچه دارد؛ وی در یک کارگاه خیاطی و سری دوزی در مرکز شهر تهران کار می کند و اعتقاد دارد «مراقبت های بهداشتی و قواعد قرنطینه در شرایط کرونا اساساً برای کارگران طراحی نشده!» او به تمایز مهمی که بین یک کارگر و یک کارفرما در شرایط کاری مشترک وجود دارد اشاره می کند و توضیح می دهد که وقتی گفته می شد افراد برای کار غیرضروری بیرون نیایند و فاصله فیزیکی را رعایت نمایند، تنها کارفرمایان هستند که می توانند از چنین دستور العمل هایی پیروی کنند. برای کارگران روزمزد رفتن به سر کار در هر روز یک امر غیرضروری نیست که بتوانند انتخاب کنند در خانه بمانند و یا مثلاً ماشین شخصی داشته باشند و بتوانند در راه رفت و آمد فاصله فیزیکی شان را با دیگران حفظ کنند».
نرگس اضافه می کند: «حتی در محل کار ما که یک سالن با حضور بیش از ۲۰ سری دوز است، تنها کارفرما یا سرکارگر است که می تواند فاصله فیزیکی مناسبی با دیگران داشته باشد و مثلاً در اتاق مجزایی کارش را انجام دهد. حتی امکانات دورکاری را در نظر بگیرید، تقریباً هیچ کارگر روزمزدی که کار یدی انجام می دهد نمی تواند دورکاری کند».
در سوالی که از نرگس پرسیده شده بود، مهمترین تحولی که در این دوره در زمینه کاری تان احساس کردید چه بود، او اینگونه پاسخ داده است: «مهمترین تحول برای شخص من یک تحول درونی بود که با مشاهده این تمایزهای کار کارگری با دیگر مشاغل برایم صورت گرفت. من در این دوره احساس نابرابری بین خودم و خیلی از شهروندان و کارمندان دیگر داشتم و این از نظر روانی و ذهنی خیلی آزاردهنده بود. هر روز که از خانه به محل کار می رفتم، خلوت بودن خیابان ها را احساس می کردم و متوجه این امر بودم که خیلی ها می توانند به سر کار نروند، ولی من نمی توانم. کرونا به من که یک کارگر هستم، بی رحم بودن زندگی اجتماعی و فاصله طبقاتی موجود در آنرا خیلی واضح نشان داد».
توصیه های بهداشتی برای «از ما بهتران» است!
«ناصر» کارگر روزمزد یک میدان میوه و تره بار در اسلامشهر است و می گوید کرونا هیچ تغییری در کارش ایجاد نکرده است. او توضیح می دهد «کار ما طوری است که اصلاً نمی گردد موارد بهداشتی را رعایت کرد. ما مدام با خاک و میوه ها و سبزی هایی که از باغ ها و زمین های کشاورزی آمده سر کار داریم. البته گاهی ماسک می زدم ولی نمی گردد که مدام کار را رها کنم و بروم دست و صورتم را بشویم. ماشین ها پست سر هم بار می آورند و باید به سرعت خالی شوند. مشتری ها مدام خرید می کنند و اصلاً وقت برای شستشوی دست و صورت وجود ندارد». ناصر می خندد و می گوید: «ما کارگریم، آن سفارش های بهداشتی و استفاده از دستکش و ماسک و مواد ضد عفونی کننده برای از ما بهتران است!».
«نرگس» تنها زن کارگری که حاضر شد به سوالات این گزارش پاسخ دهد، دارای مدرک لیسانس است و دو بچه دارد؛ وی در یک کارگاه خیاطی و سری دوزی در مرکز شهر تهران کار می کند و اعتقاد دارد «مراقبت های بهداشتی و قواعد قرنطینه در شرایط کرونا اساساً برای کارگران طراحی نشده!» از او می پرسم نگران مبتلا شدن به ویروس کرونا نبوده است، می گوید: «بالاخره همه نگران هستند، ولی ما سپردیم به خدا، هر چه بادا باد! خدا را شکر تا الان هم که سالمیم! می دانید ما با همین چندرغاز که از اینجا درمی آوریم زنده ایم، اگر کار نکنیم نمی توانیم دوام بیاوریم، به همین خاطر خیلی فرق نمی کند از ترس بیماری کار نکنیم یا بیاییم سر کار، چون اگر نیاییم از گرسنگی می میریم، اگر هم بیاییم و کرونا بگیریم از مریضی!» او باز هم می خندد و چند خاطره خنده دار دیگر از کارش و مواجهه اش با مردمی که نگران ابتلاء به ویروس بودند، برایم تعریف می کند و در نهایت به من می گوید «تو هم زیاد جدی نگیر، هر چه قسمتت باشد، همان می شود!»
زندگی کارگری خودش بحران است!
«یدالله» از دستفروشان مترو است و تحصیل کرده است. اهل کرمانشاه، ۳۲ ساله و متأهل است. ماسک و دستکش دارد و وقتی از وضعیت کارش در دوران کرونا می پرسم می گوید: «کسی به فکر کارگرها و دستفروش ها نیست. نه برای دولت، نه برای مردم مهم نیست که ما زندگی مان چطور می گذرد و ممکنست برای درآوردن یک لقمه نان مریض شویم و بمیریم!».
او به وضعیت قرنطینه سراسری در کشورهای اروپایی اشاره می کند و می گوید: «در بسیاری از کشورها دولت به همه مخارج دوره قرنطینه را می دهد تا کسی بیرون نیاید، ولی ما چه؟!». یدالله نگاهش را از من پنهان می کند و و با گلویی که گویی بغش دارد می گوید «من حتی یک روز هم در قرنطینه نماندم! حتی روز اول عید!»
می پرسم کارت در دوره شیوع ویروس کرونا چه تغییرات مهمی کرده است؟ می گوید: «مشتریهایمان به شدت کم شد، درآمدها کم شد، هزینه زندگی فشار آورد و خودمان هم پر از دلهره و نگرانی هستیم».
بلافاصله ادامه می دهد: «نگران خودم نیستم، ما که بمیریم راحت می شویم، بیشتر نگران این هستم که ناقل باشم و مریضی را به زن و بچه ام منتقل کنم. ولی چه می شود کرد؟ در این یکی دو ساله انقدر وضعیت اقتصاد و درآمدها خراب شده است که اگر یک روز کار نکنم، نمی توانم برسانم. تازه همین الان هم که روزی ۱۲ ساعت کار می کنم باز نمی رسد».
می پرسم «چرا درآمدت در دوران کرونا کم شده است؟» پاسخ می دهد: خب خلوت تر شده است، اما از این مهمتر اینکه مردم فکر می کنند ما کرونا داریم، یا جنس هایمان آلوده است. به همین خاطر از ما خرید نمی کنند. در صورتیکه من خودم همه این جنس ها را با وایتکس تمیز می کنم، برای مشتری هم نباشد، برای سلامتی خودم مجبورم این کار را بکنم.»
منبع: جاوید شو
این پست جاوید شو را پسندیدید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب