جنبش اصلاح طلب برهموسماج در آیین هندوئیسم -۲
برهمنی كه رسم سوزاندن زنان و بت پرستی در هندوئیسم را نكوهش كرد
جاوید شو: موهان ری، بت پرستی را بنابر وجدان بشری و هم مطابق كتب مقدس امری مذموم می دانست كه سبب فساد اخلاقی و ایجاد خلل در رفاه اجتماعی می شود. او با رسم سوزاندن زنان با جسد شوهرانشان نیز مبارزه كرد.
به گزارش جاوید شو به نقل از مهر، در اولین قسمت از سلسله گزارش های وابسته فرهنگی ایران در بمبئی هند درباره «جنبش اصلاح طلب برهموسماج در آیین هندوئیسم» از تاریخ استعمار در هند و چرایی شکل گیری جنبش های اصلاح طلب در این کشور صحبت شد و مختصری نیز درباره اولین جنبش اصلاح طلبانه یعنی برهموسماج یا انجمن برهمن ها یا روحانیون دینی و زعیم آن یعنی راجا رام موهان رُی سخن به میان آمد. این قسمت را از اینجا مطالعه کنید و در ادامه با قسمت دوم این گزارش همراه شوید.
برهمنی که در دانشگاه اسلامی تحصیل کرد
«راجا رام موهان ری» اهل یک خانواده برهمن بنگالی بود و در دانشگاهی اسلامی تحصیل کرده بود. او ابتدا زبان فارسی و عربی را آموخت و سپس به آموختن زبان سانسکریت روی آورد. گرایش زبانشناسی، وی را به آموختن زبان انگلیسی سوق داد. موهان ری در ۱۸۰۳، برای کار در شرکت هند شرقی به کلکته رفت. او حین تحصیلاتش با فلسفه اسلامی و فلسفه غرب آشنا شد و به مطالعه ادیان دیگر پرداخت. می توان اظهار داشت که وی تقریباً تمام زندگیش را به مطالعه درباره ادیان دیگر خصوصاً اسلام و مسیحیّت اختصاص داد. بدین جهت در بیان دیدگاه هایش، از مجموع کتب عرفانی اوپانیشادها، مکتب ادویته و دانته شنکره، کلام و تصوّف اسلامی و توحیدگرایی و خداگرایی مندرج در اسلام و مسیحیّت بهره برد.
وی بدلیل آشنایی با زبان فارسی نخستین نوشته خودرا با نام «تحفه الموحّدین» در ۱۸۰۳ و به زبان فارسی منتشر و با این اثر، خودرا بعنوان متفکّری آزاد از دین معرفی نمود. وی در این کتاب خود می گوید: «من به دورترین نقاط دنیا سفر کردم، به دشت ها و کوه ها رفتم و دریافتم که ساکنان آن مناطق همگی به یک وجودی بر این باورند که سرچشمه همه هستی و فرمانروای عالم است. آنها اختصاص دادن صفات مشخّصی به آن وجود مطلق را رد می کنند. بدین جهت بر من آشکار شد که روگرداندن به سمت وجودی ابدی، در حقیقت همچون نگاهی طبیعی به ذات بشر است؛ چونکه این امری معمول بین همه انسان هاست… همیشه در درون ما و در ذات بشر قوّه ای هست که صدای ذهن ماست و قبل یا پس از پذیرش اصل هر دینی، عادلانه و بی طرفانه ما را به سمت ذات اصول اعتقادات دینی ملل مختلف فرا می خواند. جای بسی امیدواری است که انسان بتواند از این طریق حقیقت را از باطل و قضیه های حقیقی را از موضوعات سفسطه آمیز تمیز دهد و در نتیجه، از قید و بندهای بیهوده دین که منبع تعصّب یک انسان مقابل دیگری می شود و مشکلات روحی – روانی و جسمانی ایجاد می کنند آزاد شود و به یگانه وجود مطلقی که سرچشمه نظام سازگار عالم است و نیز به آنچه که خیر جامعه است معطوف شود.»
همه ادیان اصلی واحد دارند
از این سخنان برمی آید که آشنایی وی با ادیان اسلام و مسیحیّت تا چه حد بر شکل گیری دیدگاه وی در توصیف تنزیهی خداوند تأثیرگذار بوده است. همین آشنایی و همدلی او با اسلام و مسیحیّت است که راجا رام موهان ری را به نظریه وحدت متعالی ادیان کشانده است. او بر یکسری عناصر مشترک میان سه دین اسلام، مسیحیت و هندوئیزم تاکید می کرد و آن عناصر را حقایق اصیل هندوئیزم و دینی جهانی که قابل پذیرش همگان باشد نامید. موهان ری بیان داشت که همه ادیان در آن لبّ و اصل خود، به خدایی واحد (همان گونه که خود معرّفی کرده بود) باور دارند، باوجود آنکه در اعمال و تظاهرات بیرونی با هم متفاوتند. از این جهت او بر تسامح دینی تاکید ورزیده و همه ادیان را در نهایت یک دین و طریقه دانست.
او اعتقاد داشت هر گونه نظام فکری که از بیرون فرهنگ هند بیاید دارای ارزش نیست؛ مگر آنکه بومی و ملّی شود. بدین سبب وی از سویی با خرافات و اعمال غیر اخلاقی موجود در سنّت هندویی مبارزه کرد و از طرفی بیان داشت که حقیقت، در اسلام و مسیحیت هم مندرج است همانگونه که در اوپانیشادها آمده است. به اعتقاد او، تعبّد و اخلاص نسبت به خدای یگانه، هسته دین است و در بعضی اوپانیشادها به صراحت بیان شده که انجام مراسم دینی امری اختیاری است. وی به صراحت مراسم پیچیده عبادی را که تحت نظارت روحانیون دینی انجام می شد، مورد نکوهش قرار داد و ابراز داشت که اوپا نیشادها درصدد آزاد سازی روح از زنجیر عادات و رسوم هستند.
تأثیر جنبش دینی برهموسماج بر اصلاحات اجتماعی
«راجا رام موهان رُی» آموزه های اوپانیشادها و برهماسوتره را متعالی ترین حکمت می دانست و می خواست هندوئیسم را از انحطاط اخلاقی که در قرون متأخّر به این سنّت اضافه شده بود، تطهیر و پاک کند. وی اعمالی چون ازدواج در سنین کودکی، و سَتی (sati)، یا رسم زنده سوزاندن زنان بعد از فوت همسر را رد کرد و این گونه اعمال را دارای هیچ پایه و مبنایی در متون دینی اوپانیشادها ندانست. وی از برخی مراسم دینی چون تنتریک ها اظهار تأسّف کرد. تنتریک ها از جریان های دینی کهن و مهم هند هستند که اعمال جنسی خاصی دارند و به دو دسته اصلی تقسیم می شوند: چپ دست ها یا پرستندگان رب النوع ها و راست دست ها یا پرستندگان خدایان مذکر. در این فرقه دینی ایده های نظری و متافیزیکی، سحر و جادو و اعمال جنسی درکنار یکدیگر قرار می گیرند. در واقع او علاقه ای به دین عامه مردم نداشت و تنها تصوّر الوهیّت موجود در اوپانیشادها را که به صورت خدایی مطلق و غیر شخصی است پذیرفت. این جریان در حلقه های خود بخش هایی از اوپانیشادها را می خواندند.
شاید بتوان مهمترین اصلاح دینی او را در منع پرستش بت و تمثال خدایان و احترام بدان ها بیان کرد. وی هرگونه تجلّی بیرونی خداوند را منکر می شود و جایگاه الوهیّت را تنها قلب انسان می داند. او درباب پرستش بت ها که جزء لاینفک دین هندویی است، نقد تند و تیز خودرا ابراز می دارد. وی در مقدمه مُنداک اوپانیشاد می نویسد: «کتب دینی وداها بت پرستی را بعنوان پایین ترین مرتبه دینداری تنها برای کسانی می پذیرد که نمی توانند ذهن خودرا برای تعمّق در ذات خدای غیر قابل رویت شکوفا سازند و همزمان این تفسیر را مطرح می کنند که انجام شعائر بت پرستی هیچ گاه نمی تواند انسان را به سعادت جاودانه برساند و بدین جهت مصرّانه به چشم پوشی از مراسم بت پرستی و سازگار شدن با نظام انتزاعی از دین اصرار می ورزد.»
موهان رُی دو دفاعیه مشهور در سال ۱۸۱۷ با اسامی دفاع از توحیدگرایی هندویی در پاسخ به حمله یکی از طرفداران بت پرستی در مدرس و دفاع دوم از نظام موحّدانه وداها در پاسخ به مدافعه ای از وضعیّت فعلی پرستش در هندوئیزم، نوشت. وی در این دو دفاعیه متذکّر شد: «من نخستین کسی هستم که از پوچی بت پرستی و از برتری دینداری الهی ناب می گویم؛ یعنی آنچه که در مجموعه کتب وداها (مهمترین بخش از کتب مقدس هندویی که بنابر سنت کهن به وسیله حکمای باستان کشف و بازگو شده اند) «اسمرتی ها» کتب دینی که از حیث اهمیت بعد از ودا ها قرار می گیرند و دارای اعتبار و نفوذ فراوانی در میان عامه مردم هستند) و پورانه ها (قدیمی) (مجموعه ای از داستان های اسطوره ای مربوط به خدایان، خلقت، کیهان شناسی و سرانجام عالم) آمده است.»
بنابراین از نظر راجا رام موهان ری، بت پرستی هم بنابر وجدان بشری و هم مطابق کتب مقدس همچون وداها امری مذموم است و سبب فساد اخلاقی و ایجاد خلل در رفاه اجتماعی می شود. وی بجای بت پرستی، انسان ها را دعوت به «تفکّر در مورد خالق و حافظ جهان کرده و از آنان می خواهد در تعالی بخشیدن به ارزش های اخلاقی همچون بخشندگی، پاکی و صداقت و تقویت اتّحاد میان پیروان ادیان مختلف کوشا باشند.» همان گونه که خود وی در مقدّمه دانته می گوید: «من می خواهم به هموطنان خود، روح حقیقی متون مقدس هندویی را معرّفی کنم… و به تصحیح تفاسیری از وداها بپردازم که مفهومی مجازی دارند… تا مردم هند از رفاه اجتماعی عمومی محروم نمانند، به فساد اخلاقی گرفتار نگردند و ناچار به ترک روابط خویش با دوستانشان نشوند.»
ادامه دارد…
منبع: جاوید شو
این پست جاوید شو را پسندیدید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب