یادداشتی از محمدجواد استادی كنشگر فرهنگی
وارونگی قهرمانی و گسست تمدنی
جاوید شو: آن چه امروز در جامعه ما زنگ خطر گسست در راه تمدن سازی را به صدا درآورده است وارونه شدن قهرمان در بطن جامعه است.
گروه فرهنگ: کلیدواژه تمدن همیشه در درازنای سرگذشت اندیشه به گونه مستقیم و یا غیرمستقیم محل گفت و گو و کاوش گستره های نظری و البته عناصر حکومتی و سیاسی بوده است. به طورکلی همه جوامع به دنبال دست یافتن و یا به سخن بهتر ساختن تمدنی بر پایه داشته ها و منافع خویش بوده و هستند. چنانچه پویش یک قوم یا گروه در راه تمدن نباشد یا موانعی در روند انجام شدن آن پدید آید سرانجام بجای شکل گیری تمدن با ریخت هایی از خرده سامانه های اجتماعی روبرو خواهیم گشت که نیازهای کمینه ای گروه انسانی را برآورده خواهد ساخت. تمدن گونه استعلایی نظام های اجتماعی است که چکیده داشته های جامعه انسانی و برآورده کننده همه نیازهای مادی و معنوی گروه های انسانی است.
البته تمدن استوار بر یک رویکرد فرایندی و با تاکید بر آمیختن پاره ها و مؤلفه هایی بازشناخته در بستر زمان شکل می گیرد. بنظر می رسد امتزاج عناصر سازنده تمدن به شکلی نظام مند، پیچیده و در روشی غیرخطی شکل می گیرد و چالش مهم زمان نیز در چگونگی نمایش و پیدایش آن کارساز خواهد بود. به عبارت دیگر پیوند چگونگی آمیختار عناصر با زمان الگویی سینوسی را به وجود می آورد. شیوه پیوند عناصر تمدنی و نسبت آن با زمان و خاصیت های هر دوره تاریخی در نتیجه پایانی مؤثر خواهد بود. پروسه تمدن سازی فرایندی رو به جلو و وابسته به حرکت کلی جامعه به سمت آرمان نهایی است و در هر پایی که این حرکت و جنبش روبه جلو متوقف شود به منزله اختلال در پروسه بوده و چنانچه اشاره گردید فقط با برخی نظام های اجتماعی روبرو خواهیم گشت. آن چه در این میان از اهمیت ویژه برخوردارست چگونگی آمیختگی و در کنار هم قرار گرفتن مؤلفه های تمدنی است. عاملی که زمینه حرکت روبه جلو و کنار هم نگاه داشتن و آمیختن این عناصر متکثر و گوناگون را در طول زمان فراهم می آورد پنداره ای است که از آن به نام حماسه یاد می نماییم، پنداره ای مشترک میان جوامع انسانی که با گذر زمان همیشه استوار و کارآمد باقی مانده است. پروفسور کورت رافلاوب استاد برجسته تاریخ در تعریف حماسه این طور می گوید: «حماسه، روایت پهلوانی ها و اعمال قهرمانانه است.» سرشت حماسه تلاش برای رسیدن به زندگی در شرایطی نسبتاً آرمانی و بلندتر از زندگی تنها اینجهانی انسانی است. کوششی که در شرایطی ناپایدار، پیچیده و گاهی پرابهام شکل می گیرد، همین کوشش است که از آن بعنوان جوهره حرکت روبه جلوی مجموعه عناصر تمدنی یاد می گردد. مسیری که برای دست یابی به تمدن طی می شود برای هر ملتی تجربه ای جدید و نو بشمار می رود. جوامع در راه گشودن پنجره ای به دنیای تازه تجربه های جدیدی را اندوخته و رازها را رمزگشایی خواهدنمود. پس می توان اینگونه برداشت کرد که گفتمان غالب جامعه ای که آرمان دست یابی به تمدن خویش را دارد «حماسه» خواهد بود. سیاست گذاران، راهبران و مدیران هر جامعه ای که در آرزوی تحقق تمدن بومی و ویژه خویش هستند باید آن چه را می توانند در جهت گفتمانی کردن پنداره حماسه به مفهوم نظری و عملی آن بعنوان اولویت نخست برنامه ریزی نمایند. جهان پیوسته در حال تحول و دگرگونی است، فناوری ها به روز می شوند و خاصیت ها و هنجارهای اقتصادی و سیاسی و فرهنگی اجتماعی نو به نو می شوند. در چنین شرایطی باید اظهار داشت که حماسه نیز باید در طول زمان و مبتنی بر دگرگونی های جامعه نو و به روز شده تا کارآیی خویش را حفظ نماید.
به هرروی دال کانونی حماسه قهرمان و قهرمانی است. قهرمان است که در راه یاد شده برای تجربه های جدید و رمزگشایی آرمانی خویش، به جلو حرکت کرده و موانع را از میان برمی دارد. تقویت فرهنگ حماسی در سایه پرورش درست قهرمانان شدنی خواهد گردید. قهرمان خاصیت های ثابت و تغییرناپذیر دارد که بر اساس این شاخص ها در طول زمان شناخته می شود. اولین خاصیت قهرمان برخورداری او از قدرت مادی و معنوی برای کُنشگری اش است. قهرمان از اراده ای معنوی و خدشه ناپذیر و جان و جسمی استوار برای حرکت روبه جلو برخوردارست و همین خاصیت ها او را بالاتر از برآیند جامعه خویش قرار می دهد و می تواند انگیزه ای برای دیگران باشد. همین طور قهرمان عصاره ارزش های اخلاقی جامعه خویش است، یعنی چکیده ارزش های تاریخی و فرهنگی جامعه خویش را درون خویش داشته و مبتنی بر این اصول عمل می کند. این الگوی ارزشی است که مسیر حرکت درست در جهت تمدن و البته بومی بودن آنرا تضمین می کند. آرمان خواهی سومین خاصیت قهرمان است، قهرمان بر خلاف دیگر اعضای جامعه کلان اهدافی را جستجو می کند که تنها منافع فردی او را محقق نمی کند بلکه منافع و خواست های نهایی یک جامعه تاریخی و برخوردار از هویت را دنبال می نماید. بر همین بنیاد باید از ایثار بعنوان چهارمین خاصیت قهرمان یاد نماییم. قهرمان در راه آرمان خویش و بر پایه اصول و ارزش های جامعه و با اتکا به قدرت ویژه مادی و معنوی، از خود عبور می کند، خودرا به خطر انداخته و دیگران را بر خویش ترجیح می دهد. به هرروی خرق عادت پنجمین خاصیت قهرمان است. قهرمان اگر به روال مرسوم و رفتار معمول جامعه خویش عمل کند هیچگاه به جلو حرکت نکرده و الگویی برای پیشرفت نخواهد بود. قهرمان کسی است که عادات و رسوم نهادینه و عادت شده ای که مبنا نداشته و سبب رکود جامعه می شوند را برنتابیده و از آنها عبور می کند. این پنج خاصیت قهرمان را بعنوان دال مرکزی حماسه شکل می دهد و قهرمانان در طول تاریخی که به سمت تمدن سازی حرکت می نماییم نو به نو می شوند و جای خودرا به قهرمانانی دیگر با همین خاصیت ها ولی متناسب باز زمانه خویش می دهند.
جامعه ما با برخورداری از مؤلفه های پرمایه تمدنی اسلامی و ایرانی، بعد از پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی دست یابی به تمدن نوین اسلامی را یکی از کلان آرمان های خویش قرار داده است، به شکلی که مقام معظم رهبری در بیانیه مهم گام دوم به صراحت به اهمیت این امر تاکید می کنند و از این مسئله بعنوان یکی از گام های مهم انقلاب و جامعه اسلامی یاد می کنند. در کنار غنای مهم مؤلفه های تمدنی فرهنگ حماسی همیشه بخشی جدانشدنی از فرهنگ جامعه ما بوده است، خصوصاً آن که در خیلی از رویدادها و رفتارهای دینی جامعه ما رخدادهای عظیمی چون عاشورا بعنوان حماسه وجود داشته است.
ولی آن چه امروز در جامعه ما زنگ خطر گسست در راه تمدن سازی را به صدا درآورده است وارونه شدن قهرمان در بطن جامعه است. حالا به روشنی شاهد این هستیم که قهرمانان اصیل و راستین که باید از پنج مؤلفه یاد شده برخوردار باشند فراموش شده و جای خویش را به قهرمانان قلابی و پوچی می دهند که نه فقط قهرمان نبوده شاید ضدقهرمان هم باشند. این که الگوهای حماسی مردم از قهرمانان واقعی به چهره هایی که تنها جذابیت های کاذب عمومی دارند بدل می شود حرکت به سمت تمدن را گرفتار لطمه خواهدنمود. چنان چه اشاره شد برای برون رفت از مسیر «وارونگی قهرمانی» نیازمند بینش و سیاست مدیران و برنامه ریزانی هستیم که زمینه شناخت قهرمانان واقعی و معرفی آنها به جامعه و گسترش و توسعه رویکردها و اقدامات قهرمانی و حماسی را انجام دهند. چالش امروز ضعف توجه مدیریت فرهنگی به مسئله حماسه و قهرمان سازی است.
منبع: جاوید شو
این پست جاوید شو را پسندیدید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب