مطالعه موردی یك شغل در فتوت نامه ای مشهور
تاملی تاریخی فرهنگی درباره عرضه گوشت!، دین قصابان انصاف است
جاوید شو: در پیشینه فرهنگی ایران هر حرفه ای فتوت نامه ای داشت و این نشان از جوانمرد بودن ارباب حِرَف بود و اصولاً یكی از ضابطه های بدست گرفته هر شغلی، جوانمردی و گرویدن به فتیان و جوانمردان بود.
خبرگزاری مهر: سرویس فرهنگ: در پیشینه تمدنی ایران به تاسی از اسلام و آموزه های اسلامی و همینطور ائمه معصومین (ع) جوانمردان و فتیانی شكل گرفتند كه در قدم نخست جنگاوران و سلحشورانی دلیر بودند و در مرحله بعد ارباب حِرَفی كه با بهره گیری از زور بازو و همینطور عرفان اسلامی و به تاسی از سیره پیامبر (ص) و امیرالمومنین امام علی (ع) به دفاع و دستگیری از مظلومان پرداختند.
در تمدن ایرانی شاید اولین و در عین حال مهمترین گروه از جوانمردان و فتیان، «عیاران» بودند كه بعدها از سلحشوری های آنان منابع فرهنگ عامه مهمی چون «سمك عیار» و «قصه حسین كرد شبستری» باقی ماند. عیاران كسانی بودند كه با مصادره اموال ثروتمندان، آنها را به فقرا می رساندند.
فتوت نامه ها یكی از مهم ترین میراث معنوی مكتوبی است كه امروزه با تلاش محققان در دسترس ما قرار دارد. فتوت نامه آئین نامه های تشرف به پیمان های جوانمردی بود. جوانمردان در هر شغلی كه قرار داشتند، فتوت نامه هایی تدوین كردند تا ضمن معرفی شغل خود و بن مایه های عرفانی اسلامی آن، دستور العملی برای ورود تازه واردان به حرفه خود معرفی كنند. بدین منظور در فتوت نامه ها منشأ هر شغلی الهی معرفی شده و اولین شاغلان در آن شغل پیامبران و رسولان الهی بوده اند.
هر حرفه ای برای خود فتوت نامه ای داشت و این نشان می داد كه ارباب حِرَف همگی از جوانمردان بودند و اصولاً یكی از ضابطه های به دست گرفتن هر شغلی، جوانمردی و گرویدن به فتیان و جوانمردان بود. فتوت نامه های معماران، سپاهیان، خبازان، نجاران، دوزنده ها و خیاطان، بافنده ها، سلمانی ها، چیت سازان، نمدمالان، كرباسیان، سقایان و حتی فتوت نامه قصابان و سلاخان، امروزه به دست ما رسیده است.
اصناف و ارباب حرف در پیشینه تمدنی ایران معمولاً به سختی «اوستا» ی جدید را می پذیرفتند، چون كه هراس آنرا داشتند كه او آداب را رعایت نكند. شخص ابتدا باید سال ها در خدمت اوستا و استاد خود شاگردی می كرد و بعد به جرگه استادان وارد می شد. استاد برای شاگرد همه چیز بود: معلمی سترگ كه هم آداب شرعی را از او می آموخت و هم آداب جوانمردی و فتوت را. فتوت نامه ها هم در اصل رساله های عملیه ای برای آموزش بودند. این رساله ها معمولاً با مباحثی پیرامون پیشینه دینی و اساطیری شغل و چگونگی ابداع ابزار آلات و ملزومات این شغل در فرهنگ عامه ایران اسلامی شروع شده و در ادامه آداب شرعی، اصول اعتقادی و جوانمردی در شغل را در چارچوب پرسش و پاسخ هایی آموزش می دادند.
یكی از مهم ترین این فتوت نامه ها «رساله های قصابان و سلاخان» است. كار قصابی همپای نانوایی به شدت با زندگی روزمره انسان ها در ارتباط بود و قوّت مردمان برای ادامه زندگی را فراهم می كرد. به علت اهمیت آنها داستان های فرهنگ عامه ای بسیاری هم در پیرامون آنها بوجود آمد كه شاید مشهورترین آنها داستان «جوانمرد قصاب» باشد.
در ذیل بخش هایی از «رساله قصابان و سلاخان» از نسخه هفت درویش از كتاب «فتوت و اصناف» به كوشش مهران افشاری و مهدی مدائنی نقل شده است. این رساله نسبتاً مفصل است و متن آن با روایتی از «امام ناطق محقق، امام جعفر صادق (ع)» آغاز می شود. در این روایت چگونگی قربان كردن برای حضرت آدم (ع) برای قوت گرفتن و ادامه كار زراعت توسط ایشان شرح داده می شود. دنباله این رساله هم در آداب شرعی و حلال و حرام ها و همینطور مكروهات در شغل قصابی و سلاخی است. اینكه دور شدن اصناف جدید موجود در زندگی مدرن از محتوای چنین رساله هایی، چه تأثیری بر فرهنگ اصناف گذاشته است، پژوهشی است كه باید توسط جامعه شناسان صورت گیرد، اما غور در این رساله ها نشان داده است كه در اقتضائات زندگی جدید آنچه فراموش شده نگاه بنیادین به فرهنگ، عناصر غیرتكنیكال و اخلاقیاتی است كه در دل آن شغل و حرفه خاص روحی معنوی و اجتماعی را ایجاب می كرد و این روح از فروكاستن «شغل» به «تكنیك صرف» یا «فن محض» جلوگیری می نمود. امروزه ما با خیلی از ارباب حرف مواجه ایم كه فرهنگ تاریخی و پشتوانه اجتماعی حرفه شان را به مثابه عنصری هویت بخش به آن شغل، به كلی از یاد برده اند و در این شرایط آنچه از دست رفته همان نگاه اخلاقی اجتماعی است كه شغل و حرفه ها واجد روحی معنوی و اصالتی فرهنگی می كرد.
به عبارت دیگر جدا كردن آن روح ذاتاً غیرتكنیكال از پدیدار شغل، سبب جدا شدن نگاه اخلاقی، معنوی و شرعی از آن شده و مفاهیم مهمی چون «انصاف»، «نفقه» و… در پستوهای فرهنگ عامه در مورد شغلی مانند قصابی قرار گرفت. مفاهیمی كه در تاریخ و پیشینه این شغل شدیداً مورد تاكید بوده است. در چنین حالتی ارباب حرف صرفاً بدل به تكنسین شده و آداب شغل خویش را در زمره «فرهنگ موزه ای» قلمداد می كنند. بدل شدن وجوه معنوی فرهنگ به امری صرفاً «موزه ای»، «نمایشی» و از جهاتی «سفارشی» از خطرناك ترین بخش های مواجهه ما با جهان مدرن و تبدیل شدن به سوژه های متجدد بوده است. مطالعه منابعی تاریخی فرهنگی مانند «فتوت و اصناف» می توانند ما را آماده همسنجی رفتار خود در جهان اصطلاحاً پیشرفته و مدرن امروز با رفتار پیشینیان و نیاكانی كنند كه گاه به نظر می آید از وضعیت كنونی ما بسیار «پیشتر» بوده اند. در بخشی از این كتاب درباره مرام قصابان چنین آمده است:
فتوت قصابان
اگر پرسند كه: فرض و سنت سلاخان چیست؟ بگوی كه فرض سلاخان تكبیر و تهلیل و تسبیح است و سنت سلاخان در راه خدای تعالی نفقه كردن است.
اگر پرسند كه فرض و سنت قصابان چیست؟ بگوی كه فرض و سنت قصابان پاكی و راستی است.
اگر پرسند كه غسل قصابان چیست؟ بگوی كه: غسل سلاخان ذِكر است و غسل قصابان بسم الله الرحمن الرحیم.
اگر پرسند كه: احكام سلاخان و قصابان چیست؟ بگوی كه احكام سلاخان حق را از باطل جدا كردن و از مناهی دور بودن است و احكام قصابان انصاف دادن و انصاف ستانیدن است.
اگر پرسند كه: اركان سلاخی و اركان قصابی چیست؟ بگوی كه: اركان سلاخی و قصابی آن است كه این طایفه سلاخ و قصاب در همه كار رضا و تسلیم باشند مانند گوسفند كه ریسمان در گردن وی می كنند و به جانب سلاخان می برند كه وی را بكشند و گوسفند می رود و رضا و تسلیم است، پس صاحبان این كار و كسب سلاخی و قصابی هم باید كه همینطور رضا و تسلیم باشند تا این كسوت و صورت برایشان مسلم باشد.
اگر پرسند كه: ایمان و اسلام و دین سلاخان چیست؟ بگوی كه: ایمان سلاخان تكبیر است و اسلام سلاخان تسلیم است و دین سلاخان سلام علیك است.
اگر پرسند كه: ایمان و اسلام و دین قصابان چیست؟ بگوی كه: ایمان قصابان به ذكر حق بودن است و اسلام قصابان ظاهر و باطن خویش را پاك داشتن است و دین قصابان انصاف دادن است.
این پست جاوید شو را پسندیدید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب