مروری بر تله های پیش رو در امر پژوهش، ۲
پنجره پژوهش و دیوار چالش ها
جاوید شو: جاوید شو: اصفهان در پژوهش های خود گاهی به تله می افتیم و بعضاً برای برون رفت از مشکل پیش آمده، وقت و انرژی قابل توجهی صرف می نماییم. قطعاً، به سلامت عبور کردن از این تله ها، نیازمند عزم جدی و هوشمندی پژوهشگران است، که در غیر این صورت، هر یک از این تله ها به تنهایی می تواند، یک پژوهش خوب را برای همیشه ابتر بگذارد!
ما به عنوان نماینده تعدادی از پژوهشگران معاونت پژهشی جهاد دانشگاهی واحد اصفهان با سابقه نزدیک به یک دهه فعالیت در حوزه مطالعات شهری و منطقه ای می خواهیم به مناسبت هفته پژوهش سال ۱۴۰۱، به دور از هیاهوی برگزاری رویدادهای پرطمطراق، عصاره ای از تجارب خود در حوزه مشکلات حوزه پژوهش را که در این سال ها با آن مواجه بوده ایم، با مخاطبان خود به اشتراک بگذاریم. از ین جهت، عنوان یادداشت خودرا «تله های پژوهش» گذاشتیم تا بتوانیم از مشکلاتی که در زمینه پژوهش تجربه کرده ایم، حرف بزنیم. در فرهنگ لغت دهخدا «به تله افتادن» یعنی «گرفتار مشکل غیرمنتظره شدن، درگیر شدن با مشقتی پیش بینی نشده، به فریبی فریفته شدن». ما هم در پژوهش های خود گاهی به تله می افتیم و بعضاً برای برون رفت از مشکل پیش آمده، وقت و انرژی قابل توجهی صرف می نماییم. تله هایی که عموماً با آنها سروکار داشته ایم بصورت اجمالی و در عناوین زیر قابل دسته بندی است:
نبود داده ها و آمارهای مورد نیاز پژوهش
گاهاً پژوهشی را شروع می نماییم، قسمتی از مسیر را می پیماییم و دقیقاً در یک بزنگاه علمی حساس در پروسه انجام تحقیق و با وجود مراجعه به ارگان های ذی ربط برای کسب داده های موردنیاز، به بن بست می خوریم. این مساله زمانی بغرنج تر می شود که در شروع پروژه، پروسه انتقال داده ها با قول قوی کارفرمای طرح، مطرح می شود، اما در خلال انجام طرح، فقدان و یا کمبود داده های آماری و ناهماهنگی در انتقال داده ها، پژوهشگران را با چالش های قابلت وجهی مواجه می کند. تناقض در داده های دریافتی که به وسیله متولیان مختلف جمع آوری و یا اندازه گیری شده، نبود مرجعی جامع در کشور برای دریافت داده ها، دسترسی سخت و زمان بر به دریافت پارهای از داده ها و گران بودن تعدادی از داده های موردنیاز مانند داده های هواشناسی و تصاویر ماهواره ای از دیگر مشکلات عمده دراین زمینه است.
عدم مطابقت بودجه اختصاص یافته با مقیاس پژوهش
نگاه تقلیل گرایانه به عناوین و طرح های پژوهشی از دیگر معضلات انجام کارهای پژوهشی است. متأسفانه به تناوب مشاهده می شود که ارقام در نظر گرفته شده در انجام طرح های پژوهشی، فاقد صرفه اقتصادی مورد انتظار است. این امر سبب شده خیلی از پژوهشگران به چندوچون شرکت در فراخوان هایی ازاین دست با دیده تردید بنگرند. در حقیقت در نظر نگرفتن ارزش اقتصادی مناسب پروژه های پژوهشی موجب از دست رفتن انگیزه پژوهشگران زبده و کارآزموده برای شرکت در فراخوان ها شده و آنها را از دایره رقابت معنادار خارج کرده است. این امر به حذف تدریجی پژوهشگران باتجربه، از گستره انجام طرح های پژوهشی می انجامد و در نهایت کیفیت نسخه نهایی پروژه به شکل شایان توجهی افت می کند.
تعریف عناوین پژوهشی غیرکاربردی متناسب با نیاز واقعی جامعه هدف
برخی از عناوین پژوهشی معرفی شده در فراخوان ها، اساساً به عنوان نیاز اصلی و اولویت دار جامعه هدف مطرح نبوده و از ارزش کاربردی مورد انتظار بهرهمند نیستند. با این همه دلایلی همچون نگاه سلیقه ای مدیران، اصرار بر تکرار رویه های اشتباه و موضوعات دستوری بر انتخاب موضوعات پژوهشی یک سازمان حکمرانی می کند. بهتر است در بستر چنین انتخاب هایی، از ورود به مقوله های تکراری و فاقد اثرگذاری لازم اجتناب نمود.
تعریف پروژه های پژوهشی به عنوان دست آویزی برای نگهداشت بودجه های دریافتی ارگان ها و عدم عودت آن
متأسفانه برخی عناوین پژوهشی تنها به سبب تلاش کارفرمایان بمنظور جلوگیری از بازگشت بودجه دریافتی به مرکز، تعریف شده اند. از ین جهت، بعد از واگذاری طرح به تیم مجری، شاهد نوعی بی انگیزگی و عدم پیگیری از طرف کارفرما هستیم که همین مورد، سرعت مراحل انجام طرح را با کندی مواجه کرده و بعضاً به سبب غیرضروری و بی اولویت دانستن طرح مربوطه، تعدادی از کارشناسان مشغول در بدنه کارفرمایی، آنرا تائید نکرده و حتی پژوهشگر، ناچار است ضرورت طرح را برای این کارشناسان نیز، توجیه نماید. چیزی که عملاً انرژی زیادی از پژوهشگران گرفته و دستور جلسه خیلی از جلسات راهبردی مشترک بین کارفرما و مجری را از چارچوب طرح خارج کرده و به مباحث فرعی و غیرضروری درباب توجیه ضرورت طرح می کشاند.
عدم مطابقت بازه زمانی پیشنهادی کارفرما برای انجام پژوهش با زمان واقعی موردنیاز
شتاب زدگی عمده کارفرمایان در دریافت نسخه نهایی پژوهش مورد انتظار ایشان، سبب شده است خیلی از تحقیقات با اجبار کارفرماها در بازه های زمانی فشرده و غیرضروری تعریف شود. این در حالیست که برآورد زمانی و مالی پروژه در ابتدای شرکت در فراخوان از طرف پژوهشگران بارها مورد گوشزد قرار می گیرد، اما در نهایت، با وجود این که زمان رسمی انجام طرح، در یک بازه کوتاه تر از زمان واقعی اعلام و ابلاغ می گردد، عموماً طرح ها در واقعیت امر، در یک تایم لاین طولانی تر و نزدیک به زمان پیش بینی شده توسط پژوهشگر در بدو انجام پژوهش، به پایان می رسد و درعین حال، شتاب زدگی اولیه برای اتمام طرح در زمان تعیین شده توسط کارفرما موجب عدم تمرکز کافی و به کارگیری روش های نو و ایده های خلاقانه برای انجام طرح می شود.
تعریف RFPهایی با چارچوب محتوایی اشتباه و غیرمنطبق با هدف اصلی کارفرما
بسیاری از فراخوان های پژوهشی اعلام شده از طرف کارفرماها، در قالب یکRFP مشخص ارائه می شود. چالش عمده این بخش، درهم ریختگی اهداف و مفاهیم مورد خواست کارفرماهاست، که عمدتا RFPها را فاقد شفافیت و چارچوبی مشخص می نماید. بنظر می رسد کارشناس یا کارشناسان تنظیم RFPها تصور می کنند هرچه اهداف بیشتر و بزرگ تری را در RFP یک طرح پژوهشی کوچک مقیاس، جای دهند، به دستاورد بزرگ تری دست یافته اند! درحالی که این تصور اشتباه است و نه فقط به سودآوری بیشتر کارفرما منجر نمی گردد، بلکه عملاً با خلط مباحث در هم، در نهایت کارفرما ناگزیر است، عنان تعریف هدف اصلی پژوهش را از حیطه نظارت خود خارج کرده و آنرا برمبنای فهم پژوهشگران شرکت کننده در فراخوان و پروپوزال های پیشنهادی بپذیرد. بااینکه در خیلی از مواردی از ایندست، دفاع از پروپوزال پیشنهادی – هر چند هم که قوی و علمی نگاشته شده باشد- چون هدف اصلی فراخوان برای تیم ناظر/کارفرما هم روشن نیست، با مشکلات زیادی مواجه می باشد و متقاعد کردن کارفرما بمنظور انتخاب شیوه علمی صحیح و متناسب با هدف تدقیق شده، عملاً کار حضرت فیل است!
عدم اولویت دهی به پژوهشگران بومی توسط کارفرمایان
یکی از مشکلات اساسی در تحقیقات –به ویژه پژوهش هایی که در رابطه با حوزه مطالعات شهری است- عدم توجه کارفرما به اهمیت حضور پژوهشگرانی است که بصورت بومی و تمام وقت در منطقه حضور دارند. در بسیاری موارد واگذاری پروژه های پژوهشی به یک تیم مجری خاص و خارج از میدان مطالعه، زیر چتر نام و اسم و رسم مشاوران شرکت کننده در فراخوان قرار می گیرد. درحالیکه پرواضح است انجام پژوهش موردنظر مستلزم حضور تمام وقت و همه جانبه از طرف تیم مجری میباشد. این امر خصوصاً در پژوهش هایی که نیازمند جستجوهای میدانی مستمر است، بیشتر احساس می شود.
محدودیت در دسترسی به نتایج تحقیقات تخصصی و انجام پژوهشهای موازی
در انجام خیلی از طرحهای پژوهشی خصوصاً در علوم میان رشته ای – همچون بستر پژوهش های مطالعات شهری- بهعلت تلفیق حوزه های مختلف علمی و تخصصی، نیاز به دسترسی و استفاده از نتایج تحقیقات پیشین میباشد که قسمتی از حوزه تخصصی مسئله موردمطالعه را پوشش میدهد. به علت خصوصی تلقی کردن نتایج طرح ها و خودداری افراد و مؤسسات از انتقال نتایج یافته های پیشین طرحهای خویش به دیگران، پژوهشگران مجبور به تکرار پژوهش های پیشین جهت استفاده از آنها در پژوهش خود هستند که نیاز به صرف هزینه و زمان زیادی دارد، درحالی که این طرح ها در گذشته توسط پژوهشگران متخصص آن حوزه انجام شده و نتایج آنها موجود است، ولیکن به سبب نبود پیوند و تعامل میان پژوهشگران حوزه های مختلف، از دسترسی و استفاده از آنها محروم هستند. در مواردی نیز پژوهشهای مشابه توسط چندین سازمان و یا پژوهشگر در حال انجام است، اما به سبب نبود سامانه های اطلاعاتی پژوهش و فقدان ارتباط منسجم و منطقی بین مؤسسات تحقیقاتی، پژوهشهای موازی صورت گیرد.
الزام در استفاده از چارچوب های پیشین و روش های تکراری
در خیلی از موارد، پژوهشگران از طرف کارفرما ملزم به استفاده از روش های تکراری و چارچوب های از پیش تعیین شده هستند که در نهایت به دلیل پایین بودن درجه ریسک پذیری و انعطاف پذیری کارفرماها و اعتقاد به تقلید از روش های پیشین، قادر به استفاده از روش های نوین و ایده های خلاقانه برای انجام طرح ها نیستند. این مساله به مرور زمان سبب بی انگیزگی و دل زدگی پژوهشگران و سرکوب روح و جان پژوهش و جستجوگری شده و نتیجه چندان مؤثری از طرح های پژوهشی عاید نمی شود.
تغییر مدیران یا کارشناسان تحویل گیرنده طرح در بدنه کارفرما
بعضاً با تغییر مدیران و کارشناسان حوزه کارفرمایی طرح، در پروسه انجام آن توسط پژوهشگران، تحویل گیری نسخه نهایی طرح با مشکلات عدیده ای مواجه می شود. در این میان، نگاه سلیقه ای به اولویت موضوعات پژوهشی در مدیران تغییریافته، حتی ممکنست تصویب نهایی طرح را از اولویت برنامه های کارفرما خارج کرده و پروسه اتمام طرح را در این مرحله قفل کند.
آنچه گفته شد، تنها قسمتی از اصلی ترین مشکلاتی بود که پژوهشگران در پروسه انجام طرح های خود با آن مواجه اند. قاعدتاً به تناسب رشته تخصصی پژوهشگران، می توان فهرست دیگری نیز به این مشکلات افزود. همین طور درصورتی که پژوهشگر به عنوان دانشجو یا یک فرد مستقل درحال انجام پژوهشی در امتداد دغدغه های خود باشد، این مشکلات می تواند به شکل جدی تری وی را درگیر کرده و پروسه پژوهش را با کندی مواجه نماید. با اینحال باارزش است که پژوهشگر، در امتداد حفظ اخلاق پژوهش و تعهد به انجام پژوهش های واقعی و بی طرف، با وجود وجود تمام تله های ذکرشده در راه انجام تحقیق خود، از مسیر اصلی پژوهش منحرف نشده و بتواند طرح را به نحو مطلوب به فرجام رساند. قطعاً، به سلامت عبور کردن از این تله ها، نیازمند عزم جدی و هوشمندی پژوهشگران است، که در غیر این صورت، هر یک از این تله ها به تنهایی می تواند، یک پژوهش خوب را برای همیشه ابتر بگذارد!
یادداشت از:
مینا کشانی همدانی؛ دکتری شهرسازی و پژوهشگر جهاد دانشگاهی واحد اصفهان
پرستو دارویی؛ دکتری جغرافیا و برنامه ریزی روستایی و عضو هیئت علمی جهاد دانشگاهی واحد اصفهان
منبع: جاوید شو
این پست جاوید شو را پسندیدید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب