حواشی انتخاب پژوهشگران پر استناد در ایران؛
چالش های تعیین پژوهشگران پراستناد ISC
به گزارش جاوید شو، استادیار مرکز تحقیقات سیاست علمی با اشاره به اینکه مؤثر بودن، تنها به تعداد استنادها محدود نمی گردد، اظهار داشت: در تعیین پژوهشگران پراستناد از طرف ISC، عواملی هستند که شناسایی دقیق همه مدارک منتسب به هر پژوهشگر را با چالش مواجه می کنند؛ ازجمله وجود اسامی پرتکرار و مشابه و تنوع وابستگی های سازمانی پژوهشگران و... که به طور معمول در پایگاه فاکتورهای اساسی علم به سبب هزینه بالای پردازش اطلاعات نادیده گرفته می شوند.
دکتر قاسم آزادی احمدآبادی در گفت و گو با ایسنا، درباره ی معیارهای انتخاب پژوهشگران یک درصد برتر، اظهار داشت: لیست پژوهشگران پراستناد (Highly Cited Researchers)، گزارشی از پژوهشگران پراستناد دنیا در ۲۲ حوزه موضوعی علوم برمبنای اطلاعات و آمار پایگاه فاکتورهای اساسی علم «ESI» و در بازه زمانی ۱۰ ساله است. این حوزه های موضوعی ۲۲ گانه شیمی، داروشناسی و سم شناسی، علوم فضا، علوم کشاورزی، مهندسی ریاضیات، علوم کامپیوتر، پزشکی بالینی، علم مواد، علوم گیاهی و جانوری، محیط زیست/بوم شناسی، علوم اجتماعی/کلیات، زیست شناسی و زیست شیمی، میان رشته ای، ایمنی شناسی، علم اعصاب و روان، میکروب شناسی، اقتصاد و تجارت، روان پزشکی/ روانشناسی، زمین شناسی، زیست شناسی مولکولی و ژنتیک و فیزیک هستند.
وی با اشاره به اینکه برای قرار گرفتن در لیست پژوهشگران برتر، کلیه کارهای علمی ۱۰ ساله اخیر فرد در سطح بین المللی مورد ارزیابی قرار می گیرد، اظهار داشت: این کارهای علمی شامل تعداد مقالات، تعداد استنادها، تعداد مقالات پراستناد، تعداد استناد به مقالات پراستناد هستند. همین طور مواردی نظیر رعایت اصول اخلاقی در پژوهش، رعایت میزان خوداستنادی در حد قابل قبول و نیز مقالات بازپس گیری شده نیز در انتخاب یک پژوهشگر برای ورود به این لیست مؤثر است.
استادیار مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور اضافه کرد: پژوهشگران در هر رشته برمبنای تعداد استنادهایی که دریافت کرده اند، مرتب سازی شده و سپس پژوهشگران یک درصد برتر برمبنای حدود آستانه استنادی، به عنوان برگزیدگان علمی در نظر گرفته می شوند. درواقع، پژوهشگرانی که توانسته اند بر طبق کارهای تحقیقاتی خود در ۱۰ سال اخیر به بالاترین سطح اعتبار بین المللی برسند، در دسته پژوهشگران پراستناد یا یک درصد برتر دنیا قرار می گیرند.
این پژوهشگر علم اطلاعات و دانش شناسی در پاسخ به سؤالی در مورد کاربرد و اعتبار لیست پژوهشگران پر استناد، توضیح داد: یکی از جنبه های ارزیابی کارهای پژوهشی، ارزیابی میزان تأثیرگذاری یک پژوهشگر بر هم ترازان خود است. به این صورت که پژوهشی که در گذشته انجام شده، هم اکنون چقدر مورد ارجاع پژوهشگران حوزه های مرتبط و نیز سایر حوزه ها قرار می گیرد و در آینده چقدر مورد اقبال جامعه علمی قرار می گیرد. این اقبال و توجه در محیط آکادمیک با «ارجاع» و «استناد» شناخته می شود. پژوهشگری که میزان استناد بالایی دریافت کرده، نشان میدهد که حرف متفاوت تری نسبت به هم رشته ای خود مطرح کرده که مورد توجه قرار گرفته است. البته که این توجه می تواند از نوع مثبت و نیز منفی باشد. شاید کسانی با ارجاع به نویسنده ای خاص، قصد زیر سؤال بردن دیدگاه و نظریه آن شخص را داشته باشند و همین مورد مبنایی برای افزایش میزان ارجاعات به نوشته ها و آثار این فرد باشد.
وی افزود: از جنبه مثبت نیز، این مراجعه و استناد می تواند نمایانگر این امر باشد که نظریه جدید، حرف تازه، ایده خلاقانه و... از طرف فرد، مطرح شده و جامعه علمی نسبت به آن اقبال پیدا کرده است. درواقع، پژوهشگران پراستناد، کیفی ترین و پرارجاع ترین مقالات علمی دنیا را منتشر نموده اند و به این ترتیب، در زمینه موضوعی تخصصی خود به عنوان پژوهشگر مؤثر در سطح بین المللی شناخته و معرفی می گردند.
مؤثر بودن، تنها محدود به استنادها نیست
آزادی اشاره کرد: باید توجه داشت که امروزه مؤثر بودن تنها به تعداد استنادها محدود نمی گردد، بلکه رفع مشکلات جامعه در سطح ملی و جهانی و اثرگذاری اقتصادی، اجتماعی، فناورانه و نوآورانه از سایر ابعادی هستند که لازم است مورد توجه پژوهشگران قرار گیرد.
استادیار مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور با اشاره به اینکه در وضعیت حال حاضر، این لیست در سطح جامعه آکادمیک و در بین پژوهشگران اعتبار و نمود دارد، اظهار داشت: شاید این فهرست اگر از جنبه اثرگذاری اقتصادی یا اجتماعی مورد بررسی و تحلیل قرار گیرد، در سطح بازار و جامعه طرفدار آن چنانی نداشته باشد؛ چون حیطه های اثرگذاری متفاوت می باشد.
وی اشاره کرد: کشورهای پیشرفته و دانشگاه های برتر دنیا که برای جذب نخبگان علمی از سرتاسر دنیا برنامه ریزی و سرمایه گذاری می کنند، به طور معمول برای جذب و به کارگیری پژوهشگر، دانشجو و عضو هیئت علمی از این دست شاخص ها نیز استفاده می نمایند.
آزادی با اشاره به اینکه علاوه بر لیست پژوهشگران پراستناد یا دانشمندان یک درصد برتر که از طرف پایگاه فاکتورهای اساسی علم یا ESI گزارش می شود، در سطح ملی نیز معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری کشور، در قالب ساختاری به نام «فدراسیون سرآمدان علمی ایران»، از سال ۱۳۹۴ با هدف دستیابی کشور به مرجعیت علمی جهانی اقداماتی را آغاز نموده است. ازجمله، شناسایی و انتخاب پژوهشگران معتبر، متعهد و پیشرو تحت عنوان سرآمدان علمی و پشتیبانی از آنها.
وی افزود: این پروسه سالانه و بر طبق کارهای ۳ سال قبل (منتهی به دوره ارزیابی) به انجام می رسد و هر سال ۱۰۰ نفر به عنوان سرآمد علمی، شناسایی و در دو گروه الف و ب، متناسب با اعتبار علمی کسب کرده حمایت می شوند و این پروسه به طور معمول در اردیبهشت ماه هر سال به انجام می رسد.
استادیار مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور درباره ی نحوه شناسایی سرآمدان علمی کشور، توضیح داد: برای ورود به پروسه رقابت و ارزیابی سرآمدان علمی، دارا بودن حداقل یکی از شرایط زیر ضروری است؛ اما کافی نیست. در صورت داشتن یکی از این شرایط، اطلاعات افراد (میانگین ارجاعات، سن علمی و H-Index) از پایگاه داده وب آو ساینس، استخراج و اعتبار علمی آنها محاسبه می شود. درنهایت بر طبق اعتبار علمی، ۱۰۰ نفر برتر انتخاب می شوند.
وظیفه ISC در معرفی پژوهشگران پر استناد
این پژوهشگر دکترای علم اطلاعات و دانش شناسی در مورد وظیفه پایگاه استنادی علوم جهان اسلام در مورد معرفی پژوهشگران پر استناد، اظهار داشت: یکی از وظایف اصلی پایگاه استنادی علوم جهان اسلام در امتداد معرفی پرتألیف ترین و پر استنادترین مؤلفان، پژوهشگران و کشورهای برتر علمی در جهان اسلام، فراهم آوردن امکان شناسایی و بررسی ضریب نفوذ تولیدات علمی پژوهشگران و پژوهشگران نخبه است. آنچه از طرف این مؤسسه به عنوان طلایه داران علم مطرح و گزارش می شود، برگرفته از گزارش های بین المللی است. در صورتیکه از مؤسسه فوق انتظار می رود یک نظام ارزیابی بومی برای ارزیابی پژوهشگران داخلی برمبنای میزان تاثیرگذاری ملی، طراحی و راه اندازی شود و افراد اثرگذار داخلی را معرفی نماید و نیز لازم است برای سنجش و معرفی پژوهشگران کشورهای هدف (مسلمان) نیز سازوکار مقبولی ارائه شود.
آزادی در مورد تفاوت آمار پژوهشگران پر استناد اعلام شده از طرف پایگاه ISC و آمار پایگاه کلاریویت آنالیتیکس، توضیح داد: در تعیین پژوهشگران پراستناد از طرف پایگاه ISC، عواملی هستند که شناسایی دقیق همه مدارک منتسب به هر پژوهشگر را با چالش مواجه می کند ازجمله؛ وجود اسامی پرتکرار و مشابه، املاهای مختلف نگارشی نام افراد، تنوع وابستگی های سازمانی پژوهشگران در بازه زمانی نسبتاً طولانی ۱۰ ساله، همپوشانی و تنوع حوزه های پژوهشی، عدم استفاده برخی پژوهشگران از کد شناسایی پژوهشگر و وجود پژوهشگرانی با بیش از یک وابستگی سازمانی. به طور معمول این موارد در پایگاه فاکتورهای اساسی علم به سبب هزینه بالای پردازش اطلاعات نادیده گرفته می شود.
وی اضافه کرد: بعلاوه، داده های این سامانه در بازه های دوماهه روزآمدسازی می شود و به همین ترتیب، حدود آستانه استنادی نیز تغییر می کند. بنا به این دلیلهای، فهرست اصلی این پژوهشگران نیز خالی از اشکال نخواهد بود. پس از ارائه لیست اولیه پژوهشگران پراستناد جهان، مؤسسه استنادی علوم و پایش علم و فناوری نیز یک سری فعالیت ها روی این داده ها انجام می دهد و پردازش های مختلفی را جهت ابهام زدایی و یک دست سازی انجام داده و درنهایت فهرست افراد ایرانی وارد شده به این گزارش را منتشر می کند. بدین سان در این مرحله نیز ممکنست این لیست مقداری با لیست اولیه تفاوت داشته باشد. اساساً شناسایی پژوهشگران پراستناد یا یک درصد برتر، فرآیندی پیچیده و زمان بر است و بررسی ماشینی، دستی و انسانی آنها نیز هر کدام محدویت هایی در این راه دارند.
ضرورت توجه به فاکتورهای تاثیر اقتصادی پژوهش ها
این پژوهشگر علم اطلاعات و دانش شناسی در مورد چرایی توجه بیش از اندازه به آمارهای کمّی علم سنجی در کشور، اظهار داشت: اصولاً ارزیابی پژوهش در ابعاد مختلف فردی، نهادی، ملی و بین المللی آن کاری دشوار، هزینه بر و زمان بر است. عموماً کشورها و نهادهای ارزیابی کننده بدنبال کوتاه ترین مسیر ارزیابی و بهره گیری از در دسترس ترین داده ها به این منظور هستند.
وی مطالعات کمی علم سنجی و توجه به آن از ابعاد مختلف را باارزش دانست و اشاره کرد: حرکت به سمت بهره گیری از فاکتورهای کیفی نیز ضروریست و در این جهت سامانه هایی مانند «آلتمتریک» شکل گرفته اند تا میزان نفوذ افکار و یافته های علمی را در بین رسانه های جمعی که عموم افراد در آن درگیر هستند را مورد سنجش قرار دهند. در همین راستا پایگاه «سایول» مبادرت به ارائه سرویسی به نام «شاخص های تأثیر اقتصادی» کرده است.
وی درباره ی اجزای فاکتورهای تاثیر اقتصادی، اظهار داشت: در این شاخص، اجزایی مانند «تعداد پتنت های استنادکننده (Citing-Patents Count)» که نمایانگر تعداد اختراعاتی است که به خروجی های علمی منتشرشده ازطریق یک نهاد (به عنوان مثال دانشگاه) استناد کرده اند، خروجی علمی استناد شده در پتنت (Patent-Cited Scholarly Output) که نمایانگر تعداد تولیدات علمی انتشار یافته ازطریق یک نهاد است که در اختراعات، استناد شده است، «تعداد استنادات پتنتی (Patent-Citations Count)» که تعداد کل استنادهای ثبت اختراع دریافتی ازطریق یک نهاد است و «استنادهای حق ثبت اختراع به ازای هر خروجی علمی» (Patent-Citations per Scholarly Output) که نشان دهنده میانگین استنادات ثبت اختراع دریافتی به ازای هر ۱۰۰۰ خروجی علمی انتشار یافته ازطریق یک نهاد است؛ مورد ارزیابی قرار می گیرد.
استادیار مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور با اشاره به اینکه با مشاهده مجموع دفعات دریافت استنادات ثبت اختراع توسط خروجی ها، درک درستی از میزان تحقیقی که در ایجاد محصولات، استفاده شده به دست می آید، اظهار داشت: چنین ارزیابی اطلاعاتی در مورد تأثیر اقتصادی تحقیق ارائه می دهد. در ضمن، این معیارها باید در مقایسه رشته هایی مثل هنر و علوم انسانی که در یک حق اختراع به پژوهشی، ارجاع نمی دهند، باید با احتیاط مورد استفاده قرار گیرد. همین طور در ارزیابی کشورهایی که تحت پوشش دفاتر ثبت اختراع در پایگاه سایول نیستند نیز باید احتیاط کرد.
وی اضافه کرد: همین طور درباب مطالعه بر روی فاکتورهای جدیدی که اثرگذاری نتایج پژوهش های علمی را بازنمون می کنند، از طرف پژوهشگران حوزه علم سنجی و نیز پایگاه های ارائه دهنده خدمات اطلاعاتی یکی از حوزه های کاری و پژوهشی قلمداد می شود، باید دقت داشت.
آزادی درباره ی کم توجهی به ابعاد کیفی مطالعات، اشاره کرد: در ایران به این صورت جا افتاده که سازمان ها و نهادها بدنبال اعداد و ارقامی هستند که وضعیت کمّی کشور یا دانشگاه ها را در زمینه علم نشان دهد و توجه به ابعاد کیفی تحقیقات و میزان ارتباط کارهای تحقیقاتی با حوزه اقتصاد دانش بنیان و تولید کالا و محصولات فناورانه یا نوآوری های سازمانی کم است.
این پژوهشگر علم اطلاعات و دانش شناسی در مورد تنوع فاکتورهای موجود برای پژوهشگران پر استناد، توضیح داد: اساساً نظام های ارزیابی علم و فناوری بدنبال ارائه فاکتورهای نوینی هستند که وضعیت پژوهشگران، دانشگاه ها و مؤسسه های پژوهشی، حوزه های موضوعی و... را بطور واقعی و دقیق تر و با کم ترین خطا نشان دهد. به همین سبب شاهد می باشیم که در زمینه پژوهشگران نیز بطور مداوم شاخص جدید معرفی می شود که تلاش دارد ایرادات فاکتورهای قبلی را پوشش دهد. انتخاب و مبنا قرار دادن شاخص ها نیز به رویکردها و سیاست های کلان یک کشور یا دانشگاه و همین طور روش شناسی مورد استفاده برای استخراج و انتشار داده های مربوط به این شاخص یا فاکتورهای مشابه، بستگی دارد.
سرمایه گذاری های علمی و فناوری عربستان
آزادی در مورد تفاوت چشم گیر پژوهشگران پر استناد عربستان و ایران، توضیح داد: عربستان در سالهای اخیر سرمایه گذاری های مختلفی در زمینه علم و فناوری خود انجام داده و تلاش نموده جایگاه خودرا در این عرصه در سطح بین المللی ارتقا دهد. در این رابطه، مشوق های مالی برای پژوهشگران در نظر گرفته تا آنها با نام کشور عربستان به چاپ و انتشار مقاله بپردازند.
وی افزود: عموماً هم این افراد از بین پژوهشگران شاخص انتخاب شده اند که توانمندی علمی بالایی دارند. در هر صورت چه بخواهیم چه نخواهیم، این امر در ابعاد مختلف موثر است که یکی از آنها ارتقای رتبه دانشگاه در نظام های ارزیابی بین المللی است. زمانی که بحث بین المللی شدن آموزش عالی وجود دارد و کشورها در عرصه جذب دانشجو رقابت می کنند، اثرگذاری این وضعیت، دقیق تر دیده می شود.
استادیار مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور در آخر اظهار داشت: به نظرم اگر ایران هم بخواهد از قافله رقابت های علمی عقب نیفتد، لازم است برنامه ریزی های اساسی در حوزه ایجاد مشوق های متنوع برای پژوهشگران و فناوران خود بوجود آورد و نیز رویکرد بین المللی شدن آموزش و پژوهش را نیز در اولویت های خود قرار دهد.
این پست جاوید شو را پسندیدید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب