مرامنامه حافظ شیرازی در یک شاه غزل
به گزارش جاوید شو، این غزل خواجه شمس الدین نه عارفانه است و نه عاشقانه، سراسر سفارش هایی اخلاقی ومنطقی است که میتوان و اصلا باید در زندگی فردی و اجتماعی به کار گرفت؛ حافظ پژوه صاحب نظر شیرازی می گوید: این غزل مرامنامه حافظ است.
به گزارش جاوید شو به نقل از ایرنا، برخی مصرع های این غزل دهان به دهان چرخیده و در مقام مثَل درآمده است؛ حافظ در این بیت ها رندانه سخن نمی گوید و سفارش های اخلاقی را بی پرده و محکم، مانند حکمی بیان کرده است.
منصور پایمردی، حافظ پژوه پیشکسوت و نویسنده "دور سده سخنوری" در رابطه با این غزل می گوید: اگر بخواهم یک غزل که مرامنامه حافظ در حوزه فردی و اجتماعی باشد را نام ببریم، همین است.
به گفته او اگرمی خواهید از لسان الغیب شیرازی راه بپرسید، نیاز نیست همه غزل های وی را بخوانید؛ می توانید این یکی را "سرمشق کنید".
ما نگوییم بد و میل به ناحق نکنیم
جامه کس سیه و دلق خود ازرق نکنیم
عیب درویش و توانگر به کم و بیش بد است
کار بد مصلحت آن است که مطلق نکنیم
رقم مغلطه بر دفتر دانش نزنیم
سِر حق بر ورق شعبده ملحق نکنیم
شاه اگر جرعه رندان نه به حرمت نوشد
التفاتش به می صاف مروّق نکنیم
خوش برانیم جهان در نظر راهروان
فکر اسب سیه و زین مغرّق نکنیم
آسمان کشتی ارباب هنر می شکند
تکیه آن بِه که بر این بحر معلّق نکنیم
گر بدی گفت حسودی و رفیقی رنجید
گو تو خوش باش که ما گوش به احمق نکنیم
حافظ ار خصم خطا گفت نگیریم بر او
ور به حق گفت جدل با سخن حق نکنیم
"مرامنامه" حافظ شیرازی از نظر فرم
این حافظ پژوه که سال ها سخنوری را مطالعه و در بین غزلیات حافظ هم پژوهش بسیار کرده است، می گوید: او برای این غزل یکی از سخت ترین قافیه ها را برگزیده، واژه هایی که به قاف ختم می شود؛ و این انتخاب هم بی جهت نیست و بخاطر آهنگی است که در انتها هر بیت القا می کند.
پایمردی توضیح می دهد: با خوانش واژه های پایانی هر بیت، صدای چکشی را می شنویم که حافظ بر میز می کوبد و انگار قانونی را تصویب می کند.
بنابراین حافظ شیرازی در این غزل، علاوه بر محتوا به فرم هم توجه داشته تا اثرگذاری مصرع های وی در اتفاق فرم و محتوا دوچندان شود.
نگاهی به غزلی که سرمشق شد
اگر چه پایمردی اعتقاد دارد که این غزل احتیاج به تفسیر چندانی ندارد اما با بازخوانی تک به تک این ابیات، نکته هایی را بیان می کند که بیشتر حکم گوشزد، تلنگر یا یادآوری دارد.
ما نگوییم بد و میل به ناحق نکنیم
جامه کس سیه و دلق خود ازرق نکنیم
عیب درویش و توانگر به کم و بیش بد است
کار بد مصلحت آن است که مطلق نکنیم
او در رابطه با اولین بیت این غزل می گوید: اولین سفارش حافظ اینست که کسی را بدنام نکنیم و خویش را با استفاده از جامه کبود زاهدان وصوفیان، مرد خدا معرفی نکنیم و در مقابل از دیگران بدگویی نماییم.
پایمردی ادامه می دهد: حافظ در این غزل عیب جویی و نه انتقاد را نهی کرده است؛ انتقاد جای خویش را دارد اما عیب جویی از دیگران پسندیده نیست.
رقم مغلطه بر دفتر دانش نزنیم
سِر حق بر ورق شعبده ملحق نکنیم
این حافظ پژوه شیرازی در رابطه با سومین بیت این غزل حافظ چنین توضیح می دهد: در غزلیات خواجه شمس الدین محمد، همه جا وقتی علم و دانش را در مقابل عشق قرار می گیرد، بازار علم فروکش کرده و کساد می شود؛ این بیت تنها جایی است که تاکید کرده " رقم باطل بودن را بر سخن علمی و به حق نزنیم".
او می گوید: امروز بیشتر ما هر جا که به مصلحت مان نباشد و نفس نپذیرد حتی اگر حرف حق باشد، نمی پذیریم.
به گفته پایمردی حافظ در مصراع دوم این نکته را اضافه کرده که البته نباید حق را با ناحق و خرافات مختلط کرد و شان سخن حق را حفظ کرد و به آن پایبند بود.
شاه اگر جرعه رندان نه به حرمت نوشد
التفاتش به می صاف مروّق نکنیم
براساس توضیحات پایمردی، حافظ شیرازی در این بیت رفتار متقابل اجتماعی را توضیح داده؛ او که به دربار شاهان هم رفت و آمده داشته است، نحوه رفتار خویش را با آنها توضیح می دهد؛ چنانکه اگر بی حرمتی وکم محلی از طرف شاه صورت گیرد، او هم بی توجهی را در پیش می گیرد.
خوش برانیم جهان در نظر راهروان
فکر اسب سیه و زین مغرّق نکنیم
نویسنده "دو سده سخنوری" می گوید: زندگی کردن را باید از راهروان یاد گرفت تا زندگی را به سادگی و سادگی بگذرانیم و حافظ از انهایی است که باید از آنها آموخت.
او ادامه می دهد: زین مغرق (زین نقره کاری شده) در این مصراع حافظ نمادی از تجمل است و خواجه شیرازی گفته بدون تجمل هم میتوان به آسانی زندگی کرد.
آسمان کشتی ارباب هنر می شکند
تکیه آن بِه که بر این بحر معلّق نکنیم
پایمردی در رابطه با ششمین بیت این غزل حافظ به تلخی می گوید: نابسامانی وضع هنرمندان همیشه در این کشور رواج داشته و تا کنون هم چنین است.
او ادامه می دهد: کدام هنرمندی را دیده اید که سامانی داشته باشد؛ زندگی حافظ شیرازی هم جنین بوده است.
حافظ ار خصم خطا گفت نگیریم بر او
ور به حق گفت جدل با سخن حق نکنیم
اما پایمردی شاه بیت این غزل را بیت آخری می داند؛ بیتی که تا اندازه ای "با دوستان مروت، با دشمنان مدارا" همراه وهم معنا است.
او می گوید: امروز اگر از مدارا سخن گفته شود، می پرسند، یعنی تسلیم دشمن شویم؟، این گونه نیست بلکه نخست باید سخنان خصم را بشنویم، شاید از پس گفتگو تفاهمی حاصل شود.
این حافظ پژوه شیرازی ضمن اشاره به آیه ای از قرآن کریم، ادامه می دهد: جایی که موسی (ع) به سراغ فرعون می رود، از او خواسته شده با سخن نرم با او صحبت کند.
به باور او این بیت می گوید: اگر خصم با ما بد گفت، به تساهل بگذریم و سخت نگیریم و اگر سخن حقی گفت، بپذیریم و بیهوده با آن جدل نکنیم.
به اعتقاد نویسنده "دوسده سخنوری" اگر این شاه بیت و بیت با دوستان مروت، با دشمنان مدارا، در جامعه ما تسری پیدا می کرد مسلما کیفیت همزیستی ما بسیار متفاوت بود.
منبع: javidsho.ir
این پست جاوید شو را پسندیدید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب